data-nosnippet>
Nedavno održana zagrebačka konferencija, posvećena tridesetoj godišnjici Dejtonskog mirovnog sporazuma, poslužila je kao kontrolisana “vježbaonica” za legitimiranje postepenog i nenajavljenog preuređenja Bosne i Hercegovine. Njen stvarni značaj nije bio u deklarativnim frazama, već u testiranju politički prihvatljivog okvira za konfederalizaciju bez zvaničnog proglašenja, gdje se suverenitet države tiho fragmentira, a međunarodni nadzor kontrolisano povlači.
Piše: Senada Tahirović za Preporod.info
Na formalnom nivou, konferencija pod nazivom “30 godina nakon Daytona: otvaranje puta lokalnim rješenjima” mogla je izgledati kao rutinski regionalni skup. Međutim, njen ključni cilj bio je legitimisanje postepenog, nenajavljenog i institucionalno niskointenzivnog preuređenja Bosne i Hercegovine. Nije se naglašavao dramatičan raskid s Dejtonom niti se spominjao formalni “Dejton II”; granice BiH nisu problematizovane, ali se kroz niz diskurzivnih pomaka usmjerava prema stanju koje se može opisati kao konfederalizacija bez proglašenja.
To stanje podrazumijeva formalno jedinstvenu državu s međunarodno priznatim teritorijalnim okvirom, ali u kojoj se efektivni suverenitet fragmentira, institucionalna funkcionalnost sistemski potiskuje, a politička odgovornost redistribuira prema etnonacionalnim elitama. Ovo se dešava paralelno s kontrolisanim povlačenjem međunarodnog nadzora, što je moguće jer se oslanja na već postojeći kontekst: konvergenciju međunarodnog zamora, regionalnih strateških interesa i unutrašnjih mehanizama blokade.
Uloga primorca i “dekolonizacija”
Konceptualni zaokret artikuliran je kroz argumentaciju Maxa Primorca, analitičara bliskog konzervativnim krugovima američke vanjske politike. Njegova teza da Bosna i Hercegovina nije neuspjela država, nego “neuspjeli međunarodni eksperiment izgradnje građanske nacije”, predstavlja epistemološki pomak s dalekosežnim političkim implikacijama. Ovim zaokretom se fokus premješta s odgovornosti domaćih političkih aktera na navodnu grešku samog modela međunarodne intervencije.
Ako je problem u “nation-buildingu”, a ne u sistematskom urušavanju institucija kroz veto i blokade, tada se rješenje ne traži u jačanju pravosuđa i zajedničkih institucija, nego u povlačenju. U tom okviru, slabljenje Ureda visokog predstavnika, relativizacija uloge Ustavnog suda i marginalizacija međunarodnih sudija reinterpretiraju se kao čin “dekolonizacije”, navodno nužan korak “vraćanja suvereniteta”.
Primorčevo prisustvo za konferencijskim stolom – s obzirom na njegove ranije stavove o remodeliranju BiH – bilo je signalno. On ne nastupa kao kreator politike, nego kao figura koja artikulira, racionalizira i čini politički prihvatljivim zaokret unutar dijela američkog i euroatlantskog spektra. Njegova funkcija je legitimisanje zahtjeva teritorijalno-političke rekonstrukcije kroz treći entitet, što se uklapa u širi transatlantski zaokret ka transakcijskom realizmu, gdje dugotrajne međunarodne misije gube političku vrijednost.
Hrvatska i bošnjački akteri
Uloga Hrvatske u ovom procesu odvija se na najmanje tri ravni. Prva je deklarativna – Zagreb ostaje snažan zagovornik evropske perspektive BiH. Druga je normativna, gdje Hrvatska sve aktivnije učestvuje u oblikovanju okvira u kojem se bosanskohercegovačka kriza interpretira kroz insistiranje na “legitimnim predstavnicima” i etnički definisanoj političkoj ravnoteži. Treća je operativna šutnja: odsustvo sistematske pažnje prema položaju Hrvata u entitetu Republika srpska i Posavini. Izjava ministra vanjskih poslova Gordana Grlića Radmana da je cilj konferencije bio okupiti “legitimne predstavnike tri konstitutivna naroda” bila je precizna politička intervencija.
Sličan obrazac se prelama i u Briselu, naročito kroz djelovanje europarlamentarke Željane Zovko. Njen poziv na “prelazak iz dejtonske u briselsku fazu” zvuči reformistički, ali u praksi često označava evropsku institucionalizaciju postojećih blokada i zamjenu međunarodnog nadzora proceduralnim distanciranjem.
Željka Cvijanović je, s druge strane, imala ideološki koherentan i strateški precizan govor. Njena tvrdnja da Bosna i Hercegovina ima teritoriju, ali nema suverenitet, direktno se nadovezuje na diskurse koje RS već duže vrijeme plasira prema desno orijentisanim krugovima. Njeno je stanovište danas kompatibilno s međunarodnim umorom, što uklanjanje međunarodnog nadzora u ovakvim okolnostima pretvara u trajnu neupravljivost.
Bošnjački politički i društveni akteri bili su prisutni, ali strukturno pozicionirani drugačije. Njihova uloga bila je u zaštiti postojećeg institucionalnog okvira, čime se bošnjačka pozicija redefinira u asimetričnu ulogu “čuvara stabilnosti”. Ministar vanjskih poslova BiH Elmedin Konaković govorio je iz pozicije državne funkcije i defanzivne agende. Bivši reisul-ulema Mustafa Cerić, jedini vjerski predstavnik, preuzeo je moralno-sigurnosni registar, fokusiran na NATO i regionalni kontekst.
Ovakva konfiguracija proizvodi inkluziju bez simetrije, gdje je bošnjačko prisustvo osigurano radi legitimiranja dijaloga, ali bez mogućnosti ravnopravnog učestvovanja u artikulaciji postdejtonskog poretka. Bošnjačka subjektivnost se premješta iz sfere konstitutivnog odlučivanja u zonu reakcije i upozorenja, dok se razgovor o preraspodjeli suvereniteta vodi između elita koje nastupaju kao jedini “realni” pregovarači.
Ovaj strukturni pomak, koji se može identificirati kroz postupno delegitimiranje međunarodnog nadzora bez jačanja domaće odgovornosti i redefiniciju političke legitimnosti kao etničkog mandata, vodi ka državi ispražnjenoj od funkcionalne državnosti. Formalno, skup za koji se činilo da podastire okvir za zaokret od Dejtona ka Briselu, suštinski je podsjetio na staru regionalnu logiku preraspodjele pod novim rječnikom.
